Persoonlijk zeg ik chapeau tegen de Verlichtingsfilosofen. Omdat ze aan de basis lagen van de omverwerping van het Ancien Régime, waarin de meeste nochtans zelf vooraanstaande functies bekleedden. Dat getuigt van verstand en moed!!!!
Daarom des te spijtiger dat ik al vaak heb moeten beschrijven hoe deze idealen meer en meer met de voeten getreden worden door het marktfundamentalisme en hun neoliberale, politieke lakeien. Sommige politici à la BDZ spuwen op deze idealen, maar gebruiken de ‘Verlichting’ wel om hun vertogen meer cachet te geven. Het toppunt van hypocrisie.
Daarom wil ik wat toelichting geven bij de Verlichting en zijn betekenis.
De Verlichting: het tijdperk van het gezonde verstand.
De Verlichting was een filosofische beweging (18eE) met denkers als Voltaire, Montesquieu, Kant, Rousseau, enz.. Ze prezen rationaliteit en wetenschap boven geloof en tradities. Vandaar dat het ook wel het tijdperk van het gezonde verstand genoemd wordt.
Ze stelden vragen bij de uitwassen, ongerijmdheden en onrechtvaardigheden van het Ancien Régime. En muntten idealen als vrijheid, gelijkheid, samenwerking, solidariteit, tolerantie, enz..
Kant definieerde de Verlichting als ‘de bevrijding van de mens uit de onmondigheid die hij aan zichzelf te wijten heeft. ‘ Zijn ‘Sapere aude’ (durf kritisch denken) is het motto van de Verlichting.
Ook Voltaire’s strijdkreet ‘écraser l’infame’ (‘vermorzel het schandelijke (Ancien Régime)’) vat de Verlichting goed samen.
Aan de Verlichting valt niet te ontkomen!
Jabik Veenbaas schrijft in zijn boek ‘De Verlichting als Kraamkamer’ dat ‘aan de Verlichting niet te ontkomen valt. Het tijdperk is overal aanwezig: in ons staatsbestel, in het mensenrechtendebat, in het werk van onze filosofen.’
Met zijn pleidooien voor redelijkheid en ruimdenkendheid en zijn idealen van vrijheid, gelijkheid en solidariteit inspireerde de Verlichting de Franse en Amerikaanse revoluties. Hij legde aldus de basis voor de afschaffing van de slavernij. En bevrijde de mensheid van het juk van het vermaledijde Ancien Régime. Een prestatie om U tegen te zeggen!
Ook het grote verhaal van de mensenrechten begint bij de Verlichting .
En de ideeën die ten grondslag liggen aan onze moderne welvaartsstaat (scheiding der machten, democratie, enz.) ontstonden ook in de Verlichting. Met zijn ‘trias politica’ wordt Montesquieu weleens ‘de wetgever der naties’ genoemd. Minder geweten is dat hij ook poneerde dat het volk beter zijn afgevaardigden zou uitloten omdat dit veel democratischer is dan ze te verkiezen, net zoals andere denkers (cfr Aristoteles) voordien al aangeraden hadden… Hopelijk zullen we ooit ook deze wijze raad opvolgen.
En in 1792 pleitte Thomas Paine al voor een progressief belastingstelsel en voor staatsbijstand aan behoeftigen, ouden van dagen en weduwen!
En last but not least, ook het durven uitkomen voor je eigen mening (Vrije meningsuiting) werd voor het eerst gepromoot door Verlichtingsfilosofen als Kant en Voltaire. Zelfs spotprenten zijn een erfenis van de Verlichting.
De Verlichting, tijdloze wijsheid.
Denkers als Jean le Rond d’Alembert, Pierre Bayle, Nicolas de Condorcet, Denis Diderot, Immanuel Kant, Montesquieu , Jean-Jacques Rousseau, Spinoza, Voltaire, enz.. hebben ons veel wijsheid achtergelaten.
Spinoza geloofde niet in het bestaan van God. Net als Kant pleitte hij voor het kritisch, onafhankelijk denken.
Voltaire pleitte o.a. voor tolerantie. In zijn Filosofisch woordenboek schreef hij: ‘Die afschuwelijke tweedracht (geloofstwisten), die nu al zo veel eeuwen voortduurt, maakt op treffende wijze duidelijk dat wij elkaar onze dwalingen moeten vergeven; verdeeldheid is de grote kwaal van het mensdom, en verdraagzaamheid is de enige remedie.’ Hoe actueel!
Ook Lessings had heel goede raad. Zo schreef hij ‘wie meent dat zijn geloof het ware is, dient zich moreel voorbeeldig te gedragen. Gij die gelooft, hou op met die kleingeestige zelfverheerlijking en toon uw zielenadel!’. Mensen als Trump en konsoorten zouden hier een lesje kunnen aan nemen!
Condorcet keerde zich onverschrokken tegen allerlei vormen van maatschappelijk onrecht. In 1781 publiceerde hij ‘Réflexions sur l’esclavage des Nègres’, waarin hij fel uithaalde naar de immoraliteit van de slavenhandel en pleitte voor afschaffing van de slavernij.
Jabik Veenbaas schrijft het volgende over Roussseau’s ideeën: ‘De eenvoudige grondgedachte dat de aanvankelijk goede mens door het leven in samenlevingsverband was bedorven leverde veel meer op dan alleen een nieuwe theorie over de vorming van de menselijke maatschappij: die gedachte vormde de aanzet tot een radicaal vernieuwende visie op opvoeding, de psychologie en de politieke theorie. Rousseau was de geniale diagnosticus van het heimwee en het onbehagen van de beschaafde westerling.’
Tegenstanders van de Verlichting.
Uiteraard waren er toen ook al filosofen die helemaal niet akkoord gingen met de ideeën van de Verlichting. Zo was Edmund Burke een virulente tegenstander. Zijn ‘Reflections on the Revolution in France’, een vlijmscherpe kritiek op de Verlichting, wordt doorgaans als het scheppingsverhaal van het conservatisme opgevat. Voor hem was de Verlichting een ‘barbaarse filosofie, die een einde maakte aan de eerbiedige loyauteit aan rang en geslacht, trotse onderwerping, waardige gehoorzaamheid en nederigheid’. Jawadde!!!!
Paine vergelijkt Burke daarom met Don Quichot, die de riddertijd kunstmatig in leven wilde houden maar tegen windmolens vocht.
Nood aan een nieuwe Verlichting?
De Verlichting luidde de omverwerping van het Ancien Régime in. Maar intussen is die ene onderdrukking vervangen door het juk van het ’ Régime d’Enfer’.
Inderdaad, de democratie is verworden tot een centocratie waar het marktfundamentalisme regeert. De absolute macht van de koning, de aristocratie en de pastoors zijn vervangen door de absolute macht van het geld, de plutocratie en de politici. Net als voor de Franse Revolutie wordt de rode loper uitgerold voor de rijkeren (minder belastingen, subsidies, privileges) en worden de anderen met de zweep gedwongen mee te doen in een ratrace van werken en consumeren, of ze nu willen/kunnen of niet.
Sociale voorzieningen worden afgebouwd ten voordele van belastingverlagingen voor de happy few en investeringen die de economie (aandeelhouders) ten goede komen. M.a.w., nog steeds moeten de armere mensen bijdragen om de weelde van de rijken te vergroten, iets wat de Romeinse auteur Publius Terentius Afer millennia geleden al heel onbillijk noemde!
Zou het Régime d’Enfer kloppen met de wereld die de Verlichtingsfilosofen voor ogen hadden? Of zouden ze vandaag opnieuw oproepen ‘écrasez l’infame’? Hebben we inderdaad geen nood aan een nieuwe Verlichting? Aan mensen met verstand en moed?
Of zijn we banger van een nieuwe revolutie dan van verdere onderdrukking zoals Phia Ménard het ooit eens mooi omschreef?
#Verlichting #Challenges #Citizen participation #Democracy #French revolution #Human rights #Populism #Right/left #Freedom
Volgend artikel op 22/09/2023:
Een varken of een mens, hetzelfde tarief!!!
