Waarom is het rechtse gedachtegoed zo succesvol?

Haast overal zie je een opmars van het rechtse gedachtegoed. En van het hiermee samengaand ruwer maatschappelijke klimaat.

Overal scoren populisten met eenvoudige en autoritaire slogans, zwart-witdenken, leugens en haat tegenover ‘anderen’. Van Trump tot Dries Van Langenhove, van Bolsonaro tot Bart Dewever en Theo Francken.

De visvijver van rechts.

Uit een recente studie van professor psychologie Alain Van Hiel (UGent,  gepubliceerd in vakblad Emotion) blijkt dat mensen die eerder lager scoren op cognitieve en emotionele bekwaamheden (bijvoorbeeld empathisch vermogen) meer naar ‘rechts’ neigen (niet dragen hé).

Mensen met een wat lager IQ die in welles-nietestermen denken, neigen inderdaad rapper om zich te onderwerpen aan een autoritaire politieke leiding  (zekerheid) en om vijandig te staan tegenover anderen. Twee kenmerken van een rechtse, populistische ideologie.

Het kan volgens Van Hiel mee helpen verklaren waarom erg eenvoudige boodschappen die de doorgaans ingewikkelde feiten negeren en die vijandigheid tegenover de ander bepleiten zo aanslaan bij een deel van de bevolking. “Nuance, empathie en complexe inzichten zijn niet in de mode vandaag, noch in de media, noch op andere maatschappelijke terreinen”,  zegt hij.

Deze studie bevestigt mijn overtuiging: “Hoe lager het IQ, hoe vatbaarder men is voor demagogische prietpraat. Want hoe lager het IQ, hoe meer kreten en vooroordelen men gelooft bij gebrek aan voldoende kennis en beoordelingsvermogen om de gebakken lucht van de ‘profeten’ te ontrafelen.” (zie pagina 102 van mijn boek ‘Hoe lang blijven we nog domme ganzen’).

‘Wir haben es nich gewusst’

Trouwens hoe valt het anders te verklaren waarom gewone mensen tegen hun eigen belang in zouden stemmen, tenzij het allemaal idealisten zouden zijn die het “eigen volk” zouden verkiezen boven het “eigen ik”. Geschiedenis en heden bewijzen inderdaad dat rechtse partijen nooit de beste behartigers van het algemeen belang zijn. Ze zijn eerder de behoeders van het bestaande regime en de behartigers van het marktfundamentalisme. Wie zal er opdraaien voor de ongedekte fiscale cadeaus van de vorige rechtse regering aan bedrijven en de happy few?   Wie zal er opdraaien voor de financiële gevolgen van de coronacrisis? Zullen we later weer eens zeggen ‘Wir haben es nich gewusst’?

Opgepast, dit alles betekent uiteraard niet dat iedereen die minder begaafd is rechts stemt of dat alle rechtse mensen dom zijn. Er zijn ook minder begaafde mensen die niet rechts stemmen.  En er zijn heel slimme en/of rijke mensen die rechts stemmen, meestal uit eigen belang. Gewoon omdat rechts de beste garantie is op het behoud van het huidige regime. Op het voorkomen van een rechtvaardiger fiscaliteit (bijvoorbeeld een vermogensbelasting). En op het afbouwen van solidariteit tussen de mensen (behalve in crisissen natuurlijk).

Zo was een (intussen overleden) kennis van mij, een heel clevere Waal en een van de rijkste mensen van België, een Vlaams-nationalistische partij erg genegen omdat “il y a moyen de faire des bons deals avec eux”!

“Conservatives are not necessarily stupid, but most stupid people are conservatives…” John Stuart Mill  (1806 – 1873) Engels filosoof en econoom

Waarom nu terug zulke opmars?

De laatste grote invasie van het rechtse gedachtegoed dateert van voor WO II. En sinds de jaren 1980’ is ze weer aan een opmars bezig. Waarom?

Volgens mij zijn er verscheidene, elkaar versterkende redenen:

• De wereld is veel complexer geworden. Een doorgeslagen neoliberalisme, met globalisering en individualisering zijn voor velen moeilijk te vatten. Dus een bron van onrust, angst en onzekerheid. Neem bijvoorbeeld job zekerheid. Over de jaren is deze verminderd. Carrières kennen een veel grilliger verloop dan vroeger. Sommigen moeten zelfs meerdere jobs doen om rond te komen. Velen hebben ook het gevoel dat ze niet profiteren van de vooruitgang of dat immigranten een stuk van hun koek afpakken. En onzekere mensen zoeken zondebokken en zekerheid. En de populisten van deze wereld zijn er als de kippen bij om hen deze te geven in eenvoudige, nietszeggende boodschappen! Onzekerheid en angst zijn ideale voedingsbodems voor het rechtse gedachtegoed.

• De teloorgang van ruimdenkende staatsmannen die verenigen en boven het partijgekonkel uitstijgen. Leiders zijn vandaag vervangen door kibbelaars en populisten zonder scrupules. ‘Kosters’ en ‘twitteraars’ die niet verder denken dan hun eigen/partij belang en liever polariseren dan verenigen. Ze blazen op hondenfluitjes om zoveel mogelijk (niet goed geïnformeerde) mensen aan te trekken. Met korte nietszeggende, ongenuanceerde wij-zij oneliners zoals ‘Make America great again’ of  ‘Eigen volk eerst.’  Een van onze bekendste politieke twitteraars twitterde eens eerlijk ‘Mensen stemmen voor 80 procent emotioneel en voor 20 procent rationeel’, en buit dit heel handig uit zonder gêne. ‘Ik twitter, dus ik ben een goede politicus’ lijkt het devies vandaag!

• Opkomst van de ‘sociale media’. Een vluchtige wereld van korte boodschappen… Een plaats voor zwart-witdenken (like, don’t like)…. Een plaats waar iedereen zijn gal kan spuien zonder voorafgaande verplichting tot nadenken. Een plaats van simplistische polarisatie zonder nuances. Een wereld  van veel uitroeptekens en weinig vragen. Met deze media kregen gewiekste populisten een gedroomd instrument om hun simplistische boodschappen rap en weid te verspreiden.  Gewetenloos slaan ze munt (stemmen) uit de domheid/onwetendheid van de gemiddelde kiezer door hem te overstelpen met oneliners waarvan de enige eigenschap is dat ze goed klinken. Waar of onwaar, dat heeft geen belang. Het is niet voor niets dat de rechtse partijen heel wat geld pompen in deze media om er hun propaganda te verspreiden.

• De opeenvolgende staatshervormingen hebben een ‘bordel’ gemaakt van het bestuur van ons lilliputter landje. Een hopeloze versnippering over teveel regeringen, te veel beleidsniveaus en teveel excellenties. Een broeihaard van zondebokken en zwartepieten tot groot jolijt van rechtse, nationalistische ideologen!

• En verder ontwikkelingen zoals de teloorgang van christelijke waarden. De traditionele media die het populistische verhaal sterk echoën, gemuilkorfd als ze zijn door het economisch fundamentalisme (hun eigenaars) en gedrild door de kijk-en leescijfers. De vergrijzing. Migratie en terreur.

Populisme; Rechts/Links; Regering Michel 1; Staatshervorming; Verenigen/Verdelen; Marktfundamentalisme; Leiders; Sociale media; Media.